Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη πυκνοκατοικημένη χωρίς πολλούς ελεύθερους χώρους, με λιγοστό πράσινο και γερασμένο κτιριακό απόθεμα με υψηλές ενεργειακές απαιτήσεις, ενώ οι περιβαλλοντικές της υποδομές είναι ανεπαρκείς. Το πράσινο που αναλογεί σε κάθε κάτοικο της πόλης είναι ελάχιστο -ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά στη χώρα- και ο μικρότερος ανεκτός στόχος θα πρέπει να είναι ο τριπλασιασμός του. Συγχρόνως, οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη παρούσες. Καύσωνες, πλημμύρες και κακή ποιότητα αέρα είναι τα θέματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα.

Για να γίνει η Θεσσαλονίκη μια βιώσιμη και ανθεκτική πόλη, ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει στις εν λόγω προκλήσεις, απαιτούνται ελεύθεροι χώροι, πράσινες υποδομές, λιγότεροι ρύποι και παρεμβάσεις προς μια περισσότερο κυκλική οικονομία.

Ποιοι είναι σήμερα οι υπαίθριοι δημόσιοι χώροι αστικού πρασίνου στην πόλη μας; Οι χώροι αυτοί μπορούν να καταταχθούν σε επτά ομάδες και διακρίνονται ανάλογα με το μέγεθος, την επισκεψιμότητα και τη χρήση τους:

• Αστικά – μητροπολιτικά πάρκα: Στην ομάδα αυτή ανήκουν τα παραδοσιακά πάρκα μεσαίου και μεγάλου μεγέθους. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αποτελούν τα πάρκα της Χ.Α.Ν.Θ., του Πεδίου του Άρεως (Γ’ Σώματος Στρατού), της Νέας Ελβετίας και του παραλιακού μετώπου. Τα περισσότερα από αυτά, αν εξαιρέσει κανείς τα πάρκα της Νέας Παραλίας, έχουν δημιουργηθεί είκοσι έως πενήντα χρόνια πριν και έχουν ανάγκη ανάπλασης.

• Πάρκα γειτονιάς: Σ’ αυτήν την κατηγορία ανήκουν μικρότερα πάρκα διάσπαρτα σε όλη την έκταση της πόλης και ο ρόλος τους είναι να αποτελούν χώρο ξεκούρασης και παιχνιδιού για τους κατοίκους μιας συγκεκριμένης περιοχής.

• Νησίδες πρασίνου (Pocket Parks): Η ομάδα αυτή αποτελείται από το πράσινο που υπάρχει στις διαχωριστικές νησίδες των μεγάλων κεντρικών λεωφόρων της πόλης, καθώς και σε κόμβους, διασταυρώσεις και πεζοδρόμια με κάποιο ικανοποιητικό πλάτος.

• Κοιμητήρια – περιβάλλοντες χώροι ναών: Στους χώρους των κοιμητηρίων του Δήμου Θεσσαλονίκης υπάρχουν αξιοσημείωτες εκτάσεις πρασίνου. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες, τόσο με έργα ανάπλασης, όσο και με έργα συντήρησης, οι εκτάσεις αυτές να αξιοποιηθούν και να αποτελέσουν αξιόλογους χώρους πρασίνου ώστε να συμβάλουν ουσιαστικά στην ανάπτυξη του αστικού πρασίνου της πόλης.

• Ιστορικοί χώροι: Πρόκειται για κάποιους παλαιούς ιστορικούς κήπους ή χώρους, που συνήθως πλαισιώνουν αρχαιολογικές περιοχές ή αναδεικνύουν ιστορικά μνημεία (Κήποι του Πασά, Πύργος Τριγωνίου, Βυζαντινά τείχη).

• Δενδροστοιχίες: Μια μεγάλη κατηγορία αστικού πρασίνου με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι οι δενδροστοιχίες, που αναπτύσσονται κατά μήκος των δρόμων της πόλης και που φθάνουν τα 40.000 περίπου δένδρα.

• Άλση: Στους χώρους πρασίνου ευθύνης των υπηρεσιών του Δήμου Θεσσαλονίκης ανήκουν επίσης το άλσος των Λουτρών Θέρμης, αλλά και ο Ζωολογικός Κήπος, όπου το φυσικό περιβάλλον που δημιουργήθηκε μπορεί να τον κάνει προσφιλή πόλο έλξης των κατοίκων της πόλης.

Συνολικά, ο αριθμός των πάρκων και νησίδων πρασίνου, που ανήκουν και συντηρούνται από τη Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος του Δήμου Θεσσαλονίκης είναι 515 και αναπτύσσονται σε μια έκταση 598.509 τ.μ. καθαρού πρασίνου αντιστοιχώντας στο 3,23% της συνολικής έκτασης του Δήμου Θεσσαλονίκης που είναι 18.500 στρέμματα. Με το δεδομένο της απογραφής του 2021 της Ε.Σ.Υ.Ε., που καταγράφει στο Δήμο Θεσσαλονίκης 319.045 μόνιμους κατοίκους έχουμε αναλογία καθαρού πρασίνου 1,88 τ.μ. ανά κάτοικο.

Τα ποσοστά αυτά αφορούν στις μη σφραγισμένες επιφάνειες των χώρων πρασίνου που διαχειρίζεται ο Δήμος Θεσσαλονίκης και όχι στο σύνολο των επιφανειών που μπορεί να περιλαμβάνουν διαδρόμους, στοιχεία νερού, κατασκευές κτλ. Επίσης, στα παραπάνω στατιστικά στοιχεία δεν συμπεριλαμβάνονται οι εκτάσεις πρασίνου που βρίσκονται μεν στα διοικητικά όρια του Δήμου Θεσσαλονίκης, η ιδιοκτησία και η διαχείριση τους όμως, ανήκει σε άλλους φορείς (χώροι πρασίνου Α.Π.Θ., Γ.Σ.Σ., Δ.Ε.Θ., I. Ναών, σχολείων, νοσοκομείων, αθλητικών χώρων, αρχαιολογικών χώρων, ρέματα, κοιμητήρια άλλων δογμάτων και ιδιωτικοί χώροι πρασίνου).

Σε κάθε περίπτωση τα ποσοστά και οι αναλογίες πρασίνου και ελευθέρων χώρων στη Θεσσαλονίκη κρίνονται ως ιδιαίτερα χαμηλά.

Τι θα πρέπει να γίνει ώστε να αυξήσουμε το πράσινο και να μειώσουμε τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής;

1.  Να επικαιροποιηθεί από το Δήμο Θεσσαλονίκης ο “Κανονισμός Πρασίνου” και να γίνει εντοπισμός και καταγραφή σε ένα ενιαίο Masterplan όλων των υφιστάμενων, των χαρακτηρισμένων και των εν δυνάμει χώρων πρασίνου της πόλης.

2. Να θεσμοθετήσουμε ένα ετήσιο “Συνέδριο Αστικού Πρασίνου” με έναν νέο τρόπο διεξαγωγής (πιο ζωντανό, πρωτότυπο, με άμεση κοινοποίηση θέσεων και επιτροπή που θα βγάζει συμπεράσματα, με παρουσιάσεις καλών πρακτικών από τον διεθνή χώρο κ.α.)

3.  Να εξασφαλιστεί η φροντίδα, συντήρηση και η φύλαξή για τους υφιστάμενους χώρους πρασίνου.

4.  Αντί για Τμήμα Μελετών του Δήμου θα πρέπει να υπάρχει ένα Τμήμα Ελέγχου, που να θέτει προδιαγραφές κατά την ανάθεση μελετών, καθώς και προδιαγραφές συντήρησης. Το ίδιο τμήμα θα πρέπει ελέγχει την ωρίμανση των μελετών ώστε έργα αναπλάσεων, πρασίνου, περιβαλλοντικών υποδομών κτλ, να μπορούν να ενταχθούν εγκαίρως σε ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης.

5. Σε κάθε προγραμματισμό των τεχνικών έργων θα πρέπει να υπάρχει ένα σύνολο έργων, που να προωθεί παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο με τελικό στόχο τη βελτίωση της βιώσιμης κινητικότητας, την αύξηση του πρασίνου, τη μείωση των σφραγισμένων επιφανειών, καθώς και την αύξηση των φυτεμένων δωμάτων και των κάθετων κήπων.

6. Να προχωρήσουμε σε συνεννόηση με το Δασαρχείο για τη χρήση του περιαστικού δάσους κάτω από τον περιφερειακό, περιγράφοντας τις αρμοδιότητες ενός εκάστου.

7.  Να υπολογίσουμε το ιδιωτικό πράσινο, όπου αυτό έχει ικανοποιητική έκταση, προσφέροντας βοήθεια για τη συντήρησή του, την αντικατάσταση δέντρων κτλ.

8.  Ο χώρος του Ζωολογικού Κήπου να γίνει βιώσιμος και ο τρόπος χρήσης του ανταποδοτικός (χρήση του κήπου ως πάρκου αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης).

9. Να γίνει αξιοποίηση των προϊόντων ξύλου από το κλάδεμα δέντρων. Δημιουργία μονάδας παραγωγής pellet από τον Δήμο. Ανταποδοτικότητα.

10. Να εξετάσουμε τις φυτεύσεις στην περιφερειακή τάφρο, στο ρέμα Αλατίνη (σε σχέση και με την ολοκλήρωση της αξιοποίησης του Ντεπώ), στην περιοχή της Υ.Φ.Α.Ν.Ε.Τ. και όπου αλλού υπάρχουν αντίστοιχες εκτάσεις.

11.  Να επανεξετάσουμε τους χώρους των σχολικών αυλών αξιοποιώντας την ήδη υπάρχουσα εμπειρία.

12. Να δημιουργήσουμε σχέσεις με την εκκλησία αξιοποιώντας τους χώρους ευθύνης της.

13. Να διεκδικήσουμε τα υποχρεωτικά προκήπια, που έχουν πλακοστρωθεί είτε καταληφθεί με αυθαίρετες κατασκευές.

14. Να επανεξετασθούν όλες οι μελέτες που πρόκειται να υλοποιηθούν -είτε προέρχονται από διαγωνισμούς είτε όχι- με νέα κριτήρια τη μείωση των σκληρών επιφανειών και την αύξηση του προβλεπόμενου πράσινου.

15. Να διεκδικήσουμε μελλοντικούς χώρους πρασίνου από πρώην στρατόπεδα, τον Οργανισμό Λιμένος Θεσσαλονίκης, τη Δ.Ε.Θ., τον περιβάλλοντα χώρο του Επταπυργίου, παλιές βιομηχανίες κ.α.

16. Να αναζητήσουμε εναλλακτικούς τρόπους χρηματοδότησης όπως η εύρεση χορηγιών. Να οργανώσουμε καμπάνιες για υιοθεσία χώρων πρασίνου από πολίτες ή εταιρείες.

17. Να αξιοποιήσουμε τον εθελοντισμό, καθώς και τη συνεισφορά φοιτητών και νέων πτυχιούχων στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης, σε θέματα συναφή με τις σπουδές τους.

18. Να αυξηθεί η εξωστρέφεια του Δήμου προς την πόλη και τους πολίτες της. Εντατική και διαρκής ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών για οποιαδήποτε δράση ή έργο του Δήμου.

19.  Αν ο Δήμος Θεσσαλονίκης θέλει να έχει χαρακτηριστικά Μητροπολιτικού Δήμου πρέπει να οργανώσει συνεργασίες με τους γύρω Δήμους, δημιουργώντας μια ανεξάρτητη διεύθυνση για το πράσινο και την κλιματική αλλαγή.

Αυτές και άλλες προτάσεις θα μπορούσε να συμπεριλάβει κανείς στο πλάνο του για μια βιώσιμη Θεσσαλονίκη, ενημερώνοντας, εκπαιδεύοντας και ευαισθητοποιώντας τους πολίτες της πόλης μας, που το τελευταίο διάστημα δείχνουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για συμμετοχή στα κοινά.